Sybren Valkema bewaarde alles wat hij kon vinden over glas en glastechniek, zo heeft de Stichting Vrij Glas een omvangrijke collectie gegevens (110.000 documenten) over hoe kunstenaars zelf glas kunnen maken in eigen atelier.[1] Het archief wordt nu ontsloten met gelden van de Nederlandse organisatie voor wetenschappelijk onderzoek (NWO), het Big Data / Digital Humanities programma. Voor student Sam Chua aan de Gerrit Rietveld Academie heeft dit al waardevolle informatie opgeleverd.

Ontsluiting

Onder leiding van professor Sven Dupré werk ik sinds een jaar aan de verdiepte ontsluiting van het gehele archief, een project dat afgerond zal worden in 2022. Maar de rijkdom aan informatie moet niet nog jaren verborgen blijven, daarom heeft Sven Dupré het initiatief genomen en Jens Pfeifer, docent aan de Gerrit Rietveld Academie, benaderd om praktijklessen aan de hand van gegevens in het archief voor te stellen.

Receptboek

Een van de studenten, Sam Chua, afkomstig uit Singapore, zag zichzelf geconfronteerd met vragen over het materiaal waarmee zij werkt. Sam vroeg zich af: wat is glas en hoe ontstaan kleuren in glas? Met die vraag nam ik een duik in het archief; ik bracht een zichtbaar veelvuldig geraadpleegde Rezeptbuch für die praktische Glasschmelze naar boven en een transcriptie van een discussie tussen Dominick Labino en Harvey Littleton. Die ging over de veiligheid in de glasblazerij tijdens het werken met gevaarlijke stoffen, inclusief adviezen over het aanpassen van glasrecepten, mocht een bepaalde grondstof niet direct voorhanden zijn.[2]

Kleurtinten

Allereerst heeft Sam Chua zelf vuurvaste klei gemengd en handgeknede smeltkroezen gemaakt die voorgestookt werden. Kleurgevende metaaloxiden werden afzonderlijk getest tezamen met reeds gesmolten heldere glasscherven. Omdat de materiaaldikte altijd bepalend is voor de kleurintensiteit in massief glas, werden de kleurverzadiging in de gekoelde resultaten vergeleken met de hoeveelheid kleurbepalende ingrediënten in de oorspronkelijke kleurglasrecepten. Deze parameters werden richtinggevend bij het steeds aanpassen van de recepten om de gewenste kleurtinten te verkrijgen in het gegoten glas.

Ervaring

‘Het project kleurglas gemengd mixen was erg interessant voor mij en het blijft me intrigeren, ook omdat het onderzoek het archief nog dieper mede-ontsluit’, vertelt Sam Chua over haar ervaring. ‘Je kunt beginnen met het onderzoeken van oude recepten met een heleboel giftige chemische ingrediënten. Terwijl je de recepten aanpast en de ingrediënten vervangt door veiligere alternatieven leer je over die opties en hoe ze de uitkomsten van de kleur veranderen.’

Testoven

‘In het proces moesten veel aanpassingen worden gedaan om de studio voor te bereiden op de smeltproeven; het soort gereedschap dat we zouden gebruiken, de mallen voor kleuren, het maken van onze eigen smeltkroezen aan de hand van recepten uit het archief. Op de academie overwegen we nu zelfs om onze eigen kleine testoven te bouwen aan de hand van instructies en tekeningen in het archief. Het project blijft groeien en ik blijf dingen leren die ik nooit had verwacht’, aldus Sam Chua.

Succes

Gezien het succes en de positieve ervaringen zal er in de toekomst zeker meer materiaal uit het glasarchief van Sybren Valkema worden aangewend om de technische en praktische kennis van (glas)-kunstenaars in opleiding te verrijken.